Xoydaki Kürt okulunun öğrencileri -Ermeni arşivlerinden alındı Jaho Bakow'a aittir-
Kürt eğitim örgütü Gîhandinî (yetişme, yetiştirme, olgunlaştırma), 1912 sonlarında Kürt diplomat Abdurezzak Bedirxan ile Kürdistan kahramanlarından Simko’nun (İsmail Axayê Şikakî) çabalarıyla Doğu Kürdistan’ın Xoy (Hoy) kentinde kuruldu. Örgütün görevleri arasında Kürdistan’da okullar kurmak, Kürtçe kitap yayımlamak, gazete ve dergi çıkarmak, Kürtçe alfabeyi düzenleyerek modern eğitim vermek, Kürt gençlerinin seyahati için çeşitli ülkeler ile temas geliştirmek ve bu seyahatleri organize etmek vardı.
Bu oluşumun başında bulunan Abdurezzak Bey ve arkadaşları örgütün başarısının garantisini Xoy’da bulunan Rus İkinci Konsolosluğu’nun desteğinde gördüler; bu yüzden Gîhandinî’yi resmi himaye altına alması için Konsolos Çirkov’dan ricada bulundular. Çirkov bu ricaya olumlu tepki vererek Gîhandinî’ye destek sundu. Rusya’da değişmekte olan siyasi yapı, bölgedeki iktidarsızlık ve istikrar bozukluğu, Abdurrezak Bey ve arkadaşlarını temkinli olmaya zorluyordu. Bu dönemde bölgede yoğun bir misyoner trafiği vardı. Gîhandinî örgütünün Kürt okullarında özgür bireyler yetişmesi konusunda aldığı önlemler bölgede bulunan misyonerler ve Rusya’nın oluşuma verdiği destekle Kürtler arasında nüfuzunun güçleneceğini gören Avrupa devletlerin temsilcileri tarafından tedirginlikle karşılandı. Bu arada İstanbul’da iktidarda bulunan Jön Türkler, Kürtlerin olası başkaldırılarını engellemek, İran ise Kurdistan eyaletinin kopuşunun önüne geçmek için bölgeye ajanlar göndermişti. Xoy’un coğrafi konumu Rusya, İran ve Osmanlı Türkiyesi’nin kesiştiği noktaydı. Kürtlerin bu zor şartlar altında dengeli davranması gerekiyordu. Fakat bu arada Türk yönetimi bu faaliyetleri baltalamak için din adamlarını da kullanarak Simko ve Abdurezzak Bey’in amaçlarının Kürtleri Hristiyanlığa çekmek olduğu şayialarını güçlü bir şekilde yaymaya çalıştılar.
Her türlü engellemeye karşın yılmayan bu hamiyetperver Kürtler, zor olanı başararak büyük bir bina inşaa etmiş ve 22 Ekim 1913′te büyük bir törenle okulu aşmıştı. Sınıflar Avrupa okulları örnek alınarak döşenmişti. 30 kişilik 8 sınıftan oluşan okulun bir yönetici ve bir de öğretmen odası bulunuyordu. Okulda Rusya Kürtlerinden hemşirelerin bulunduğu bir dispanser de vardı. Tarih, matematik, coğrafya dersleri ile sosyal alan ve vatandaşlık ilkeleriyle ilgili bir ders okul müfredatına alındı. Okulda Abdurezzak Bey’in hazırlamış olduğu ve basımı Tifliste gerçekleştirilen Kürtçe dilbilsi ve okuma kitabı işlenmekteydi. Öğrencilere meslek eğitimi vermek amacıyla okulda marangozluk, tornacılık, demircilik ve terzilik bölümleri açılarak bunlar için gerekli araç ve gereçler sağlanmıştı. Beş yıla yakın eğitim veren ve 700 civarında öğrenci yetiştiren okul, Birinci Dünya Savaşı’nın çıkması üzerine dağıldı ve İran kuvvetlerince okul binasına el konularak karakol olarak kullanıldı. Abdurezzak Bey, Xoy’dan ayrılarak Tiflis’e geçti fakat burada Türk ajanları tarafından kaçırılarak denizyoluyla İstanbul’a getirildi ve Cağaloğlu Meydanı’nda asılarak idam edildi. Bu olayların yaşandığı süreçte, Abdurrezak Bey’in silahlı başkaldırı istemlerini engelleyen ve Kürtlerin savaş yerine diplomatik ve eğitim ile bir gelecek kurmaları gerektiğini belirten dostu Simko ise bir grup arkadaşıyla dağa çıkacak ve Rusya, İran ve Türkiyeyi uzun süre uğraştıracak bir isyan başlatacaktı…
_________________________
(Altta, Xoy’da kurulan Kürt okulu. Bu okul bazı kaynaklarda Amerikalı misyonerler tarafından kurulan bir okul olarak da gösterilmektedir)
Bu oluşumun başında bulunan Abdurezzak Bey ve arkadaşları örgütün başarısının garantisini Xoy’da bulunan Rus İkinci Konsolosluğu’nun desteğinde gördüler; bu yüzden Gîhandinî’yi resmi himaye altına alması için Konsolos Çirkov’dan ricada bulundular. Çirkov bu ricaya olumlu tepki vererek Gîhandinî’ye destek sundu. Rusya’da değişmekte olan siyasi yapı, bölgedeki iktidarsızlık ve istikrar bozukluğu, Abdurrezak Bey ve arkadaşlarını temkinli olmaya zorluyordu. Bu dönemde bölgede yoğun bir misyoner trafiği vardı. Gîhandinî örgütünün Kürt okullarında özgür bireyler yetişmesi konusunda aldığı önlemler bölgede bulunan misyonerler ve Rusya’nın oluşuma verdiği destekle Kürtler arasında nüfuzunun güçleneceğini gören Avrupa devletlerin temsilcileri tarafından tedirginlikle karşılandı. Bu arada İstanbul’da iktidarda bulunan Jön Türkler, Kürtlerin olası başkaldırılarını engellemek, İran ise Kurdistan eyaletinin kopuşunun önüne geçmek için bölgeye ajanlar göndermişti. Xoy’un coğrafi konumu Rusya, İran ve Osmanlı Türkiyesi’nin kesiştiği noktaydı. Kürtlerin bu zor şartlar altında dengeli davranması gerekiyordu. Fakat bu arada Türk yönetimi bu faaliyetleri baltalamak için din adamlarını da kullanarak Simko ve Abdurezzak Bey’in amaçlarının Kürtleri Hristiyanlığa çekmek olduğu şayialarını güçlü bir şekilde yaymaya çalıştılar.
Her türlü engellemeye karşın yılmayan bu hamiyetperver Kürtler, zor olanı başararak büyük bir bina inşaa etmiş ve 22 Ekim 1913′te büyük bir törenle okulu aşmıştı. Sınıflar Avrupa okulları örnek alınarak döşenmişti. 30 kişilik 8 sınıftan oluşan okulun bir yönetici ve bir de öğretmen odası bulunuyordu. Okulda Rusya Kürtlerinden hemşirelerin bulunduğu bir dispanser de vardı. Tarih, matematik, coğrafya dersleri ile sosyal alan ve vatandaşlık ilkeleriyle ilgili bir ders okul müfredatına alındı. Okulda Abdurezzak Bey’in hazırlamış olduğu ve basımı Tifliste gerçekleştirilen Kürtçe dilbilsi ve okuma kitabı işlenmekteydi. Öğrencilere meslek eğitimi vermek amacıyla okulda marangozluk, tornacılık, demircilik ve terzilik bölümleri açılarak bunlar için gerekli araç ve gereçler sağlanmıştı. Beş yıla yakın eğitim veren ve 700 civarında öğrenci yetiştiren okul, Birinci Dünya Savaşı’nın çıkması üzerine dağıldı ve İran kuvvetlerince okul binasına el konularak karakol olarak kullanıldı. Abdurezzak Bey, Xoy’dan ayrılarak Tiflis’e geçti fakat burada Türk ajanları tarafından kaçırılarak denizyoluyla İstanbul’a getirildi ve Cağaloğlu Meydanı’nda asılarak idam edildi. Bu olayların yaşandığı süreçte, Abdurrezak Bey’in silahlı başkaldırı istemlerini engelleyen ve Kürtlerin savaş yerine diplomatik ve eğitim ile bir gelecek kurmaları gerektiğini belirten dostu Simko ise bir grup arkadaşıyla dağa çıkacak ve Rusya, İran ve Türkiyeyi uzun süre uğraştıracak bir isyan başlatacaktı…
_________________________
(Altta, Xoy’da kurulan Kürt okulu. Bu okul bazı kaynaklarda Amerikalı misyonerler tarafından kurulan bir okul olarak da gösterilmektedir)
